Không chỉ chuyện cái cây

Tôi không phải là người Hà Nội. Nhưng sống ở thành phố này trong suốt quãng đời tuổi trẻ, như bao người dân thủ đô khác, tôi thuộc lòng hàng cây của từng con phố. Nào là xà cừ ở đường Láng, Phan Đình Phùng, nào là bằng lăng dọc Kim Mã, Phạm Tuấn Tài, hay hàng hoa sữa trên đường Quang Trung, Nguyễn Du. Những hàng cây là linh hồn của mảnh đất lắng hồn núi sông ngàn năm. Là một phần cuộc sống của bất kì ai từng gắn bó với Hà Nội.

Một sáng thức dậy, bạn thấy người ta thông báo sẽ chặt hạ 6.700 linh hồn đó, rồi không chờ đợi gì, lê cưa máy đi khắp thành phố. Cả nội đô chỉ có hơn 29.600 gốc cây, và để tiện so sánh cho sự bất bình thường trong quyết định này, những năm trước Hà Nội chỉ loại bỏ từ 300-500 cây khi mùa mưa bão về.

Cây cối cũng như nhà cửa, có thể bị hỏng hóc và cần phải thay thế. Tôi tin người dân Hà Nội hiểu rõ điều này. Trong 6.700 cái cây dự kiến bị đốn hạ, sẽ có những cây không thể không chặt. Thế nhưng người dân không hiểu và không chấp nhận sự thiếu minh bạch, vội vã trong hành động của cơ quan chức năng. Đặc biệt là với những gì thân thiết như một phần cơ thể của mình.

Đêm hôm trước, khi phóng xe máy đưa bạn về nhà qua đường Nguyễn Chí Thanh, tôi thấy công nhân cây xanh vẫn hì hục chặt cây lúc gần nửa đêm. Con đường từng được phong là đẹp nhất Việt Nam giờ trơ những hố đất trống, bùn vương vãi quanh vỉa hè. Và phải ít nhất ba năm nữa, nếu loại cây vàng tâm chỉ hợp ở núi cao phát triển được ở nơi có khí hậu khắc nghiệt như Hà Nội, con đường này mới có bóng mát trở lại.

Khi Sở Xây dựng nôn nóng cho người đi chặt cây trên diện rộng, họ không chỉ chặt đi linh hồn của thành phố này. Kéo theo đó là cả niềm tin của người dân vào trách nhiệm giải trình cũng như năng lực của chính quyền. Nếu lỡ nhiều năm sau này, khi hàng cây mới trồng đủ lớn, lại có quyết định cho rằng chủng loại đó không phù hợp và cần phải thay thế tiếp thì sao? Ai đảm bảo được những gì đang làm sẽ tốt cho thủ đô, nếu họ không được tham gia vào quá trình thảo luận?

Người dân không hài lòng một phần là vì thương xót cây xanh, nhưng phần nhiều hơn là bởi họ bị gạt ngoài lề khỏi những quyết sách liên quan mật thiết đến cuộc sống của mình. Khi vòm lá xanh mất đi, người ta mới thấy sự lúng túng trong quản lý, sự thiếu minh bạch trong các quyết định của thành phố. Khi vòm lá xanh mất đi, người dân mới vỡ lẽ rằng cơ chế “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” đã không được tôn trọng.

Nhưng đồng thời, người dân cũng ý thức được sức nặng trong tiếng nói tập thể của mình. Nhờ có hàng chục ngàn người lên tiếng, trong đó có những trí thức hàng đầu như giáo sư Ngô Bảo Châu, tiến sĩ Trần Đăng Tuấn, ý kiến của quần chúng mới được lắng nghe và tôn trọng. Trong kỷ nguyên internet, việc phát huy “dân chủ cơ sở” trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Với Facebook và mạng xã hội, quả thật “không điều gì lạ dưới ánh mặt trời”. Không một sự thiếu minh bạch nào có thể che dấu.

Tôi rất hoan nghênh quyết định của UBND thành phố Hà Nội tạm dừng việc chặt 6.700 cây xanh. Đó là phản hồi rất văn minh từ một chính quyền biết tiếp thu quan điểm của nhân dân. Nhưng với lòng tin bị đánh mất, người dân có lý do để nghi ngờ rằng việc chặt cây vẫn có thể âm thầm diễn ra. Và rằng khi công chúng phát hiện thì mọi sự “đã rồi”, như sự kiện xây tượng đài mẹ Việt Nam anh hùng gần 500 tỷ đồng vừa qua ở Quảng Nam.

Vì thế, tôi cho rằng điều quan trọng nhất với chính quyền Hà Nội lúc này là thực hiện nghiêm túc những gì đã hứa với người dân về việc công khai, minh bạch những quyết sách có tác động lớn đến đời sống, xã hội.

Với việc tổ chức họp báo nhưng không trả lời bất kỳ câu hỏi nào của phóng viên, cơ quan chức năng của thủ đô có vẻ như vẫn chưa hiểu, hoặc cố tình không hiểu, phản ứng của người dân không chỉ là chuyện về cái cây.